مالیات های مستقیم
مفاهیم مالیاتهای مستقیم و غیرمستقیم اصولاً بر محور مفهوم بار مالیاتی قرار دارند و اساساً روش هایی برای وصول مالیاتهای وضع شده می باشند که به مقتضای شرایط به کار گرفته می شوند. بار مالیاتی به معنای آخرین نقطه برخورد و قرارگاه مالیات موضوعه است. حل مساله ارزیابی بار واقعی مالیات معمولاً دشوار است و شخصی که سرانجام مالیات را می پردازد غالباً همان کسی نیست که باید آن را بپردازد. لذا تعیین پرداخت کننده نهایی مالیات می تواند مستقیم یا غیر مستقیم بودن آن را مشخص کند. بر اساس قرارداد، مالیات مستقیم مالیاتی است که شخصی که قانوناً باید مالیات را بپردازد همان شخصی است که درآمد یا سطح رفاه و مطلوبیت اش در اثر وضع این مالیات کاهش می یابد. اما مالیات غیرمستقیم مالیاتی است که قانوناً به فرد دیگری انتقال یافته و یا می توان آن را منتقل نمود. لذا تمایز بین این دو نوع روش وصول مالیات معمولاً براساس مشمولیت یا تعلق واقعی مالیات قرار دارد. البته توانایی انتقال مالیات توسط یک مؤدی به افراد دیگر بستگی به کشش عرضه و تقاضای عامل یا کالایی دارد که مالیات بر آن وضع شده است. معمولاً مالیات بر درآمد را مالیات مستقیم و مالیات بر کالاها را مالیات غیر مستقیم بشمار می آورند. اساس این طرز تفکر بر این فرض استوار است که عرضه عوامل تولید کاملاً بدون کشش بوده و عرضه کالاها کاملاً با کشش است. این یک مشاهده تجربی است که ممکن است در بعضی از موارد صحیح باشد ولی مسلماً در تمامی موارد صحت ندارد. تعریف جدیدتری از این دو نوع مالیات ارائه شده است، و آن این که مالیاتهای غیرمستقیم با ماهیت داد و ستد سروکار دارند در حالی که مالیاتهای مستقیم با هویت طرفین آن.
- جان استوارت میل اقتصاد دان معروف انگلیسی، تفاوت این دو نوع مالیات را چنین بیان داشته است: "مالیات مستقیم آن است که عیناً از شخصی گرفته می شود که نظر و تمایل اصلی بر تعلق مالیات به وی بوده است و مالیات غیرمستقیم آنهایی هستند که از شخصی گرفته می شوند که تمایل و انتظار بر این است که وی پرداختی خود را به حساب شخص دیگر جبران کند". با این تعریف مالیاتهای مستقیم عموماً بر اشخاص وضع می شوند و از درآمد، منافع فروش دارایی های سرمایه ای و ارزش ویژه دارایی اخذ می گردند. مالیات بر هدایا، مالیات بر ارث و مالیات بر دارایی نیز مالیاتهای مستقیم بشمار می روند.
مالیات های غیر مستقیم
هر چند تعریف مالیاتهای غیرمستقیم در تعریف مربوط به مالیات مستقیم تشریح گردید، علی ایحال، مالیات غیرمستقیم، مالیات وضع شده برپاره ای از معاملات، کالاها و امور را گویند. نمونه های آن عبارتند از: مالیات بر ارزش افزوده، مالیات بر فروش، مرسولات، حق تمبر، مالیات بر خدمات، مالیات ثبت و مالیات معاملات.
مالیات بر موارد خاص (EXCISE DUTIES) از جمله مالیاتهای غیرمستقیم است که بر تولید یا فروش برخی کالاهای ساخت داخل یا وارداتی وضع می شود. این مالیات یا جنبه عوارض استفاده از خدمات دولتی را دارد، یا حالت یک مالیات تنظیمی و اصلاحی را دارد نظیر آنچه در مورد شرط بندی و حمل و نقل هوایی برقرار می شود، و یا نوعی مالیات بر هدف خاص است که بر مصرف برخی کالاها تعلق می گیرند و در زمان خرده فروشی یا فروش از سوی کارخانه یا تولید کننده و یا در زمان ورود کالا به کشور اخذ می گردد.
مالیات مذکور معمولاً بر کالاهایی نظیر مشروبات الکلی، دخانیات و سوخت موتور وضع می گردد، این مالیات بر مبانی مختلفی تعیین می گردد. نظیر واحد وزن یا حجم، ارزش کالا و یا سود حاصل از فروش.
